بررسی روابط ایران و روسیه در عصر قاجار و بازتاب آن بر اوضاع سیاسی و اقتصادی استان گیلان

انقلاب مشروطه ایران یکی از جریانات سیاسی جهان است که همزمان با آن در دنیای خارج نیز تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی متعددی رخ داده و کشورهای زیادی جریان دموکراسی را تجربه نموده بودند و این آزادی بیان به علت ارتباط با اروپا به ایران نیز سرایت نموده بود و سبب تقویت جریان مشروطه گردید. در آغاز مشروطه مردم ایران هم از بعد داخلی و هم خارجی شرایط نامساعدی را تجربه می نمودند؛ از یک سو با استبداد داخلی و از سوی دیگر با استعمار خارجی دست و پنجه نرم می کردند این حرکت سیاسی، ابتدا سبب تحول در جغرافیای سیاسی ایران گردید، سپس بسیاری از جریانات و حرکات روشنگری و تحولات سیاسی از آن ناشی شد، جریاناتی که سبب به زیر سوال بردن حاکمیت استبدادی بود. استان گیلان به دلیل قرار گرفتن در مسیر کریدور شمال ـ جنوب و به عنوان مهم ترین و سریع ترین راه ارتباطی به اروپا و همچنین به واسطه ی شرایط اقلیمی و اوضاع اجتماعی ـ اقتصادی خود در دوره های جهانی شدن موقعیت ویژه ای داشته است که در این پژوهش نقش گیلان در سیاست خارجه عصر قاجار نسبت به کشور روسیه(با تأکید بر دوران مشروطه) بررسی می گردد. با توجه به هدف پژوهش روش جمع-آوری اطلاعات اسنادی است که با مطالعه و استفاده از کتب و اسناد موجود گردآوری اطلاعات صورت گرفته است. به طور خلاصه می توان گفت چون مهم ترین کشور در حوزه سیاست خارجی ایران در دوره قاجاریه، روسیه بوده و همچنین مهم ترین و شاید تنهاترین مسیر ارتباطی مطمئن با دنیای خارج علی الخصوص اروپا برای ایران از مسیر روسیه میسر بوده و در کنار آن در اهداف استراتژیک روسیه همیشه ایران و خلیج فارس و دریای عمان به عنوان اولویت مهم بودند هر دو کشور برای رسیدن به اهداف و منافع مدنظر به یک نقطه مشترک می رسیدند و آن گیلان بود. گیلان در مواقعی از این وضعیت استثنائی خود سود می برد و در مواقعی هم مورد ظلم و ستم واقع می شد. اما در هر صورت جایگاه گیلان در بخش های مختلف اقتصادی ـ سیاسی فرهنگی ـ امنیتی در روابط دو کشور در این دوره جایگاه بی بدیلی بوده است. ایران در این دوره سیاست مدارا را در پی گرفته و به طور کلی اوضاع اقتصادی ـ سیاسی ـ اجتماعی ـ امنیتی تحت تأثیر استبداد داخلی و تعدی و ظلم روس ها نامناسب بوده برای همین هم گیلان به عنوان یکی از سه رکن اصلی نهضت مشروطیت (تهران ـ تبریز ـ رشت) واقع شد و پیشتاز در حرکت عمومی و اصلاحی بود. واژگان کلیدی: مشروطه ، قاجار، گیلان، رابطه ایران ـ روسیه، قفقاز.